$$$$
0. Intro.
過去の『
微積演習 (1)
』『
微積演習 (2)
』からの続き。
微積の演習問題を 5 つ掲載。問題レベルは [易] ~ [標準] くらいです。
1. Q & A.
数列 $\left( a_{n} \right)_{n=1}^{\infty} \, \boldsymbol{,} \ \ \left( b_{n} \right)_{n=2}^{\infty}$ をそれぞれ,
\begin{align}
\qquad
\begin{aligned}
&
a_{n}
:=
\sum_{k=1}^{n} \dfrac{1}{k} - \log n
\qquad
\left( \, \forall \, n \in \mathbb{N} \, \right)
\, \boldsymbol{,}
\qquad
\\[5pt]
&
b_{m}
:=
\sum_{k=1}^{m-1} \dfrac{1}{k} - \log m
\qquad
\left( \, \forall \, m \in \mathbb{N} \setminus \left\{ 1 \right\} \, \right)
\end{aligned}
\end{align}
により定める。このとき,以下のことを示せ。
- $\left( a_{n} \right)_{n=1}^{\infty}$ は単調減少列である。
- $\left( b_{n} \right)_{n=2}^{\infty}$ は単調増加列である。
- $\lim \limits_{n \to \infty} a_{n}$ が存在する。
[解答]
$n \in \mathbb{N}$ が与えられたとする。
[解答]
積分の平均値定理より,ある $p_{0} \in \left[ n ,\, n+1 \right]$ が存在して,
\begin{align}
\qquad
\begin{aligned}
a_{n} - a_{n+1}
&=
\log \left( n+1 \right) - \log n - \dfrac{1}{n+1}
\\[5pt]
&=
\int_{n}^{n+1} \dfrac{1}{x} \, dx - \dfrac{1}{n+1}
\\[5pt]
&=
\dfrac{1}{p_{0}} \int_{n}^{n+1} 1 \, dx - \dfrac{1}{n+1}
\\[5pt]
&=
\dfrac{1}{p_{0}} - \dfrac{1}{n+1}
\\[5pt]
&\geq
0
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
ゆえに,$\left( a_{n} \right)_{n=1}^{\infty}$ は単調減少列である。
[解答]
$n \geq 2$ とする。積分の平均値定理より,ある $p_{1} \in \left[ n ,\, n+1 \right]$ が存在して,
\begin{align}
\qquad
\begin{aligned}
b_{n+1} - b_{n}
&=
\dfrac{1}{n} - \log \left( n+1 \right) + \log n
\\[5pt]
&=
\dfrac{1}{n} - \int_{n}^{n+1} \dfrac{1}{x} \, dx
\\[5pt]
&=
\dfrac{1}{n} - \dfrac{1}{p_{1}} \int_{n}^{n+1} 1 \, dx
\\[5pt]
&=
\dfrac{1}{n} - \dfrac{1}{p_{1}}
\\[5pt]
&\geq
0
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
ゆえに,$\left( b_{n} \right)_{n=2}^{\infty}$ は単調増加列である。
[解答]
まず,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
a_{n} - b_{n+1}
&=
- \log n + \log \left( n+1 \right)
\\[5pt]
&=
\int_{n}^{n+1} \dfrac{1}{x} \, dx
\\[5pt]
&>
0
\end{aligned}
\end{align}
となるので,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
b_{n+1} < a_{n} \, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\tag*{\textsf{[1]}}
\end{align}
また,(1) と (2) の結果から,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
0 < 1 - \log 2 = b_{2} \leq b_{n+1}
\quad \textsf{かつ} \quad
a_{n} \leq a_{1} = 1
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\tag*{\textsf{[2]}}
\end{align}
ゆえに,$\textsf{[1]}$ と $\textsf{[2]}$ より,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
0 < 1 - \log 2 < a_{n} \leq 1
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
よって,下に有界な単調減少列は収束するので,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\exists \, \gamma \in \left( 0 ,\, 1 \right] \, \boldsymbol{;}
\quad
\lim_{n \to \infty} a_{n} = \gamma
\end{aligned}
\end{align}
となり,$\lim \limits_{n \to \infty} a_{n}$ が存在する。
### COMMENT ###
オイラー定数 $\gamma$ の無理性は,リーマン予想が肯定的に解決されると自動的に導かれるはずですが,運が良ければ,オイラー定数の 2 重積分表示
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\gamma
=
\int_{0}^{1} \int_{0}^{1}
\dfrac{1-x}{ \left( 1-xy \right) \left( -\log xy \right) }
\, dx \, dy
\end{aligned}
\end{align}
から,先に無理性が分かるかも。
$\left( a_{n} \right)_{n=1}^{\infty}$ を正の実数列とし,$a ,\, \ell \in \left[ 0 ,\, \infty \right]$ とする。このとき,以下のことを示せ。
- $\lim \limits_{n \to \infty} a_{n} = a$ かつ $0 \leq a < 1$ ならば,$\lim \limits_{n \to \infty} \left( a_{n} \right)^{n} = 0$ となる。
- $\lim \limits_{n \to \infty} a_{n} = a$ かつ $1 < a \leq \infty$ ならば,$\lim \limits_{n \to \infty} \left( a_{n} \right)^{n} = \infty$ となる。
- $\lim \limits_{n \to \infty} \dfrac{a_{n+1}}{a_{n}} = \ell$ かつ $0 \leq \ell < 1$ ならば,$\lim \limits_{n \to \infty} a_{n} = 0$ となる。
- $\lim \limits_{n \to \infty} \dfrac{a_{n+1}}{a_{n}} = \ell$ かつ $1 < \ell \leq \infty$ ならば,$\lim \limits_{n \to \infty} a_{n} = \infty$ となる。
- $\lim \limits_{n \to \infty} a_{n} = a$ ならば,$\lim \limits_{n \to \infty} \sqrt[n]{a_{1} \cdots a_{n}} = a$ となる。
- $\lim \limits_{n \to \infty} \dfrac{a_{n+1}}{a_{n}} = \ell$ ならば,$\lim \limits_{n \to \infty} \sqrt[n]{a_{n}} = \ell$ となる。
[解答]
仮定の $\lim \limits_{n \to \infty} a_{n} = a$ かつ $0 \leq a < 1$ より,$n \in \mathbb{N}$ が十分大きい場合は,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\left| a_{n} - a \right| < \dfrac{1 - a}{2}
\end{aligned}
\end{align}
となるので,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
0 < a_{n} < \dfrac{a + 1}{2}
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
ゆえに,$\dfrac{1}{2} \leq \dfrac{a + 1}{2} < 1$ であることに注意すると,
\begin{align}
\qquad
&
\left\{
\begin{aligned}
&
0 < \left( a_{n} \right)^{n} < \left( \dfrac{a + 1}{2} \right)^{n}
\qquad
\left( \, \textsf{$n \in \mathbb{N}$ が十分大} \, \right)
\\[5pt]
&
\lim_{n \to \infty} \left( \dfrac{a + 1}{2} \right)^{n} = 0
\end{aligned}
\right.
\end{align}
となるので,はさみうちの原理より,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\lim_{n \to \infty} \left( a_{n} \right)^{n} = 0
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
[解答]
$1 < a < \infty$ の場合を考える。このとき,仮定の $\lim \limits_{n \to \infty} a_{n} = a$ より,$n \in \mathbb{N}$ が十分大きい場合は,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\left| a_{n} - a \right| < \dfrac{a - 1}{2}
\end{aligned}
\end{align}
となるので,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
a_{n} > a - \dfrac{a - 1}{2} = \dfrac{a + 1}{2}
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
ゆえに,$\dfrac{a + 1}{2} > 1$ であることに注意すると,
\begin{align}
\qquad
&
\left\{
\begin{aligned}
&
\left( a_{n} \right)^{n} > \left( \dfrac{a + 1}{2} \right)^{n}
\qquad
\left( \, \textsf{$n \in \mathbb{N}$ が十分大} \, \right)
\\[5pt]
&
\lim_{n \to \infty} \left( \dfrac{a + 1}{2} \right)^{n} = \infty
\end{aligned}
\right.
\end{align}
となるので,追い出しの原理より,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\lim_{n \to \infty} \left( a_{n} \right)^{n} = \infty
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
${}$
$a = \infty$ の場合を考える。このとき,仮定の $\lim \limits_{n \to \infty} a_{n} = a$ より,$n \in \mathbb{N}$ が十分大きい場合は,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
a_{n} > 2
\end{aligned}
\end{align}
となるので,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\left( a_{n} \right)^{n} > 2^{n}
\qquad \textsf{かつ} \qquad
\lim_{n \to \infty} 2^{n} = \infty
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
ゆえに,追い出しの原理より,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\lim_{n \to \infty} \left( a_{n} \right)^{n} = \infty
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
[解答]
仮定の $\lim \limits_{n \to \infty} \dfrac{a_{n+1}}{a_{n}} = \ell$ かつ $0 \leq \ell < 1$ より,$n \in \mathbb{N}$ が十分大きい場合は,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\left| \dfrac{a_{n}}{a_{n-1}} - \ell \right| < \dfrac{1 - \ell}{2}
\end{aligned}
\end{align}
となるので,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
0 < a_{n} < \dfrac{\ell + 1}{2} a_{n-1}
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
ゆえに,$\dfrac{1}{2} \leq \dfrac{\ell + 1}{2} < 1$ であることに注意すると,
\begin{align}
\qquad
&
\left\{
\begin{aligned}
&
0
<
a_{n}
<
\dfrac{\ell + 1}{2} a_{n-1}
<
\left( \dfrac{\ell + 1}{2} \right)^{2} a_{n-2}
<
\boldsymbol{\cdots}
<
\left( \dfrac{\ell + 1}{2} \right)^{n-1} a_{1}
\qquad
\left( \, \textsf{$n \in \mathbb{N}$ が十分大} \, \right)
\\[5pt]
&
\lim_{n \to \infty} \left( \dfrac{\ell + 1}{2} \right)^{n-1} = 0
\end{aligned}
\right.
\end{align}
となるので,はさみうちの原理より,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\lim_{n \to \infty} a_{n}= 0
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
[解答]
$1 < \ell < \infty$ の場合を考える。このとき,仮定の $\lim \limits_{n \to \infty} \dfrac{a_{n+1}}{a_{n}} = \ell$ より,$n \in \mathbb{N}$ が十分大きい場合は,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\left| \dfrac{a_{n}}{a_{n-1}} - \ell \right| < \dfrac{\ell - 1}{2}
\end{aligned}
\end{align}
となるので,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\dfrac{a_{n}}{a_{n-1}} > \ell - \dfrac{\ell - 1}{2} = \dfrac{\ell + 1}{2}
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
ゆえに,$\dfrac{\ell + 1}{2} > 1$ であることに注意すると,
\begin{align}
\qquad
&
\left\{
\begin{aligned}
&
a_{n}
>
\dfrac{\ell + 1}{2} a_{n-1}
>
\left( \dfrac{\ell + 1}{2} \right)^{2} a_{n-2}
>
\boldsymbol{\cdots}
>
\left( \dfrac{\ell + 1}{2} \right)^{n-1} a_{1}
\qquad
\left( \, \textsf{$n \in \mathbb{N}$ が十分大} \, \right)
\\[5pt]
&
\lim_{n \to \infty} \left( \dfrac{\ell + 1}{2} \right)^{n-1} = \infty
\end{aligned}
\right.
\end{align}
となるので,追い出しの原理より,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\lim_{n \to \infty} a_{n} = \infty
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
${}$
$\ell = \infty$ の場合を考える。このとき,仮定の $\lim \limits_{n \to \infty} \dfrac{a_{n+1}}{a_{n}} = \ell$ より,$n \in \mathbb{N}$ が十分大きい場合は,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\dfrac{a_{n}}{a_{n-1}} > 2
\end{aligned}
\end{align}
となるので,
\begin{align}
\qquad
&
\left\{
\begin{aligned}
&
a_{n}
>
2 a_{n-1}
>
2^{2} a_{n-2}
>
\boldsymbol{\cdots}
>
2^{n-1} a_{1}
\\[5pt]
&
\lim_{n \to \infty} 2^{n-1} = \infty
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\right.
\end{align}
ゆえに,追い出しの原理より,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\lim_{n \to \infty} a_{n} = \infty
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
[解答]
仮定の $\lim \limits_{n \to \infty} a_{n} = a$ より,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\lim_{n \to \infty} \left( \log a_{n} \right)
=
\log a
\in
\left[ -\infty ,\, \infty \right]
\end{aligned}
\end{align}
となるので,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\lim_{n \to \infty} \dfrac{1}{n} \sum_{k=1}^{n} \left( \log a_{k} \right)
=
\log a
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
ゆえに,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\lim_{n \to \infty} \sqrt[n]{ a_{1} \cdots a_{n} }
=
\lim_{n \to \infty} e^{ \dfrac{1}{n} \sum\limits_{k=1}^{n} \left( \log a_{k} \right) }
=
e^{ \log a }
=
a
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
[解答]
数列 $\left( b_{n} \right)_{n=1}^{\infty}$ を,各 $n \in \mathbb{N}$ に対して,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
b_{n} := \dfrac{a_{n}}{a_{n-1}}
\quad
\left( \, n \geq 2 \, \right) \, \boldsymbol{,}
\qquad
b_{1} := a_{1}
\end{aligned}
\end{align}
により定める。このとき,仮定の $\lim \limits_{n \to \infty} \dfrac{a_{n+1}}{a_{n}} = \ell$ より,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\lim_{n \to \infty} b_{n}
=
\lim_{n \to \infty} \dfrac{a_{n}}{a_{n-1}}
=
\ell
\end{aligned}
\end{align}
となるので,(5) の結果から,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\lim_{n \to \infty} \sqrt[n]{ a_{n} }
&=
\lim_{n \to \infty}
\sqrt[n]{
a_{1}
\cdot
\dfrac{a_{2}}{a_{1}}
\cdot
\dfrac{a_{3}}{a_{2}}
\boldsymbol{\cdots}
\dfrac{a_{n-1}}{a_{n-2}}
\cdot
\dfrac{a_{n}}{a_{n-1}}
}
\\[5pt]
&=
\lim_{n \to \infty}
\sqrt[n]{ b_{1} b_{2} b_{3} \boldsymbol{\cdots} b_{n-1} b_{n} }
\\[5pt]
&=
\ell
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
### COMMENT ###
(5) では,例の有名な
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\lim_{n \to \infty} \alpha_{n}
=
\alpha
\in
\left[ - \infty \boldsymbol{,} \, \infty \right]
\quad \Longrightarrow \quad
\lim_{n \to \infty} \dfrac{1}{n} \sum_{k=1}^{n} \alpha_{n}
=
\alpha
\end{aligned}
\end{align}
を用いた。
以下のことを示せ。
- $a ,\, b \in \mathbb{C}$ とする。このとき,各 $n \in \mathbb{N}$ に対して,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\sum_{k=1}^{n} \left( a + b \right)^{n-k} a^{k-1} b
=
\left( a + b \right)^{n} - a^{n}
\ \boldsymbol{;}
\end{aligned}
\tag*{\textsf{[A]}}
\end{align} - $n \in \mathbb{N} \, \boldsymbol{,} \ \ \alpha \in \mathbb{C}$ とする。このとき,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\lim_{z \to \alpha} z^{n} = \alpha^{n} \, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
[ 解答 ]
$a = 0$ かつ $b = 0$ ならば,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\sum_{k=1}^{n} \left( a + b \right)^{n-k} a^{k-1} b
=
0
=
\left( 0 + 0 \right)^{n} - 0^{n}
=
\left( a + b \right)^{n} - a^{n}
\qquad
\left( \, \forall \, n \in \mathbb{N} \, \right)
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
$a = 0$ かつ $b \neq 0$ ならば,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\sum_{k=1}^{n} \left( a + b \right)^{n-k} a^{k-1} b
=
\left( 0 + b \right)^{n-1} b
=
b^{n}
=
\left( 0 + b \right)^{n} - 0^{n}
=
\left( a + b \right)^{n} - a^{n}
\qquad
\left( \, \forall \, n \in \mathbb{N} \, \right)
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
$a \neq 0$ かつ $b = 0$ ならば,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\sum_{k=1}^{n} \left( a + b \right)^{n-k} a^{k-1} b
=
0
=
\left( a + 0 \right)^{n} - a^{n}
=
\left( a + b \right)^{n} - a^{n}
\qquad
\left( \, \forall \, n \in \mathbb{N} \, \right)
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
${}$
$a \neq 0$ かつ $b \neq 0$ の場合を考える。数学的帰納法により示す。
${}$
まず,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\sum_{k=1}^{1} \left( a + b \right)^{1-k} a^{k-1} b
=
\left( a + b \right)^{0} a^{0} b
=
b
=
\left( a + b \right) - a
=
\left( a + b \right)^{1} - a^{1}
\end{aligned}
\end{align}
となるので,$\textsf{[A]}$ は $n = 1$ の場合に成り立つ。
${}$
次に,$N \in \mathbb{N}$ が与えられたとし,$\textsf{[A]}$ が $n = N$ の場合に成り立つとする。このとき,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\sum_{k=1}^{N} \left( a + b \right)^{N-k} a^{k-1} b
=
\left( a + b \right)^{N} - a^{N}
\end{aligned}
\end{align}
となるので,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\sum_{k=1}^{N+1} \left( a + b \right)^{N+1-k} a^{k-1} b
&=
\left( a + b \right)
\sum_{k=1}^{N} \left( a + b \right)^{N-k} a^{k-1} b
+
a^{N} b
\\[5pt]
&=
\left( a + b \right)
\left\{ \left( a + b \right)^{N} - a^{N} \right\}
+
a^{N} b
\\[5pt]
&=
\left( a + b \right)^{N+1} - a^{N+1} - a^{N} b + a^{N} b
\\[5pt]
&=
\left( a + b \right)^{N+1} - a^{N+1}
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
ゆえに,$\textsf{[A]}$ は $n = N+1$ の場合もまた成り立つ。
${}$
よって,以上のことから,各 $n \in \mathbb{N}$ に対して $\textsf{[A]}$ が成り立つ。
[ 解答 ]
$\varepsilon > 0$ が与えられたとする。このとき,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\delta
:=
\left( \dfrac{\varepsilon}{2} + \left| \alpha \right|^{n} \right)^{\dfrac{1}{n}}
-
\left| \alpha \right|
>
0
\end{aligned}
\end{align}
とすると,任意の $z \in \mathbb{C}$ に対して,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\left| z - \alpha \right| < \delta
\end{aligned}
\end{align}
ならば,三角不等式より,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\Bigl| \left| z \right| - \left| \alpha \right| \Bigr| \leq \left| z - \alpha \right| < \delta
\, \boldsymbol{,}
\qquad \textsf{すなわち,} \qquad
\left| z \right| < \left| \alpha \right| + \delta
\end{aligned}
\end{align}
となるので,(1) の結果から,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\left| z^{n} - \alpha^{n} \right|
&\leq
\left| z - \alpha \right|
\sum_{k=1}^{n} \left| z \right|^{n-k} \left| \alpha \right|^{k-1}
\\[5pt]
&\leq
\delta
\cdot
\sum_{k=1}^{n} \left( \left| \alpha \right| + \delta \right)^{n-k} \left| \alpha \right|^{k-1}
\\[5pt]
&=
\sum_{k=1}^{n}
\left( \left| \alpha \right| + \delta \right)^{n-k} \left| \alpha \right|^{k-1}
\delta
\\[5pt]
&=
\left( \left| \alpha \right| + \delta \right)^{n} - \left| \alpha \right|^{n}
\\[5pt]
&=
\dfrac{\varepsilon}{2}
\\[5pt]
&<
\varepsilon
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
ゆえに,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\lim_{z \to \alpha} z^{n} = \alpha^{n}
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
### COMMENT ###
超基本問題。多項式のちょっとした処理が面倒。
$I$ を $\mathbb{R}$ 内の区間,$f ,\, g$ を $I$ 上の実数値連続関数とし,
\begin{align}
\qquad
\begin{aligned}
\textsf{任意の $\ q \in I \cap \mathbb{Q} \ $ に対して}
\boldsymbol{,}
\quad
f \left( q \right) = g \left( q \right)
\end{aligned}
\end{align}
を仮定する。このとき,
\begin{align}
\qquad
\begin{aligned}
\textsf{任意の $\ x \in I \ $ に対して}
\boldsymbol{,}
\quad
f \left( x \right) = g \left( x \right)
\end{aligned}
\end{align}
が成り立つことを示せ。
[解答]
背理法により示すために,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\exists \, x_{0} \in I
\, \boldsymbol{;}
\quad
f \left( x_{0} \right) \neq g \left( x_{0} \right)
\end{aligned}
\tag*{\textsf{[1]}}
\end{align}
を仮定する。
${}$
$f ,\, g$ の $I$ 上における連続性と $\textsf{[1]}$ より,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\exists \, \delta > 0 \, \boldsymbol{;}
\quad
\forall \, x \in \left( x_{0} - \delta ,\ x_{0} + \delta \right) \cap I \, \boldsymbol{,}
\qquad
f \left( x \right) \neq g \left( x \right)
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\tag*{\textsf{[2]}}
\end{align}
${}$
$\mathbb{Q}$ の $\mathbb{R}$ 内における稠密性から,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\left( x_{0} - \delta ,\ x_{0} + \delta \right) \cap I \cap \mathbb{Q}
\neq
\emptyset
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\tag*{\textsf{[3]}}
\end{align}
${}$
ゆえに,$\textsf{[2]} \boldsymbol{,} \ \textsf{[3]}$ より,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\forall \, q \in \left( x_{0} - \delta ,\ x_{0} + \delta \right) \cap I \cap \mathbb{Q}
\, \boldsymbol{,}
\qquad
f \left( q \right) \neq g \left( q \right)
\end{aligned}
\tag*{\textsf{[4]}}
\end{align}
となるが,しかし,$\textsf{[4]}$ は問題の仮定に矛盾する。
${}$
よって,
\begin{align}
\qquad
\begin{aligned}
\forall \, x \in I
\, \boldsymbol{,}
\quad
f \left( x \right) = g \left( x \right)
\end{aligned}
\end{align}
が成り立つ。
### COMMENT ###
連続関数の基本問題。有理数の稠密性を忘れると詰み。
$I$ を $\mathbb{R}$ 内の有界閉区間とし,$f$ を $I$ 上の実数値連続関数とする。
\begin{align}
&
\begin{aligned}
\textsf{(1)}
\ \
\textsf{
$\int_{I} \left\{ f (x) \right\}^{2} \, dx = 0$ ならば,
$I$ 上で $f \equiv 0$ \ となることを示せ。
}
\end{aligned}
\\[5pt]
&
\begin{aligned}
\textsf{(2)}
\ \
\textsf{
各 $n \in \mathbb{N} \cup \left\{ 0 \right\}$ に対して
$\int_{I} x^{n} f (x) \, dx = 0$ ならば,
$I$ 上で $f \equiv 0$ \ となることを示せ。
}
\end{aligned}
\end{align}
[解答]
背理法により示すために,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\exists \, x_{0} \in I \, \boldsymbol{;}
\quad
f \left( x_{0} \right) \neq 0
\end{aligned}
\tag*{\textsf{[1]}}
\end{align}
を仮定する。
${}$
$f$ の $I$ 上における連続性と $\textsf{[1]}$ より,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\exists \, \delta > 0 \, \boldsymbol{;}
\quad
\forall \, x \in \left( x_{0} - \delta ,\ x_{0} + \delta \right) \cap I \, \boldsymbol{,}
\qquad
\left\{ f \left( x \right) \right\}^{2} > 0
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\tag*{\textsf{[2]}}
\end{align}
ゆえに,積分の平均値定理と $\textsf{[2]}$ より,ある $\xi \in \left( x_{0} - \delta ,\ x_{0} + \delta \right) \cap I$ を取れば,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\int_{I} \left\{ f \left( x \right) \right\}^{2} \, dx
&\geq
\int_{\left( x_{0} - \delta ,\ x_{0} + \delta \right) \cap I}
\left\{ f \left( x \right) \right\}^{2}
\, dx
\\[5pt]
&=
\left\{ f \left( \xi \right) \right\}^{2}
\cdot
\int_{\left( x_{0} - \delta ,\ x_{0} + \delta \right) \cap I}
1
\, dx
\\[5pt]
&>
0
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\tag*{\textsf{[3]}}
\end{align}
しかし,$\textsf{[3]}$ は問題の仮定 $
\displaystyle
\int_{I} \left\{ f (x) \right\}^{2} \, dx = 0
$ に矛盾する。
${}$
したがって,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\forall \, x \in I \, \boldsymbol{,}
\quad
f \left( x \right) = 0
\end{aligned}
\end{align}
となる,すなわち,$I$ 上で $f \equiv 0$ となる。
[解答]
$\varepsilon > 0$ が与えられたとする。
${}$
$f$ が $I$ 上において連続であることから,ワイエルシュトラスの多項式近似定理より,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\exists \, m \in \mathbb{N} \cup \left\{ 0 \right\}
\, \boldsymbol{;}
\qquad
\exists \, \left( \alpha_{k} \right)_{k=0}^{m} \in \mathbb{R}^\left\{ 0 ,\, \dots ,\, m \right\}
\, \boldsymbol{;}
\end{aligned}
\\[5pt]
&
\begin{aligned}
\forall \, x \in I \, \boldsymbol{,}
\qquad
\left| f \left( x \right) - \sum_{k=0}^{m} \alpha_{k} x^{k} \right|
<
\varepsilon
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\tag*{\textsf{[1]}}
\end{align}
${}$
ゆえに,$
\displaystyle
M := \int_{I} \left| f \left( x \right) \right| \, dx
$ と置くと,問題の仮定と $\textsf{[1]}$ より,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\int_{I} \left\{ f \left( x \right) \right\}^{2} \, dx
&=
\int_{I} \left\{ f \left( x \right) \right\}^{2} \, dx - 0
\\[5pt]
&=
\int_{I} \left\{ f \left( x \right) \right\}^{2} \, dx
-
\sum_{k=0}^{m} \alpha_{k} \int_{I} x^{k} f \left( x \right) \, dx
\\[5pt]
&=
\int_{I}
f \left( x \right)
\cdot
\left\{ f \left( x \right) - \sum_{k=0}^{m} \alpha_{k} x^{k} \right\}
\, dx
\\[5pt]
&\leq
\int_{I}
\left| f \left( x \right) \right|
\cdot
\left| f \left( x \right) - \sum_{k=0}^{m} \alpha_{k} x^{k} \right|
\, dx
\\[5pt]
&\leq
\left( \int_{I} \left| f \left( x \right) \right| \, dx \right)
\cdot
\varepsilon
\\[5pt]
&\leq
M \varepsilon
\end{aligned}
\end{align}
となるので,$\varepsilon$ の任意性から,
\begin{align}
\qquad
&
\begin{aligned}
\int_{I} \left\{ f \left( x \right) \right\}^{2} \, dx = 0
\, \boldsymbol{.}
\end{aligned}
\end{align}
${}$
よって,(1) の結果から,$I$ 上で $f \equiv 0$ となる。
### COMMENT ###
変分法の基本補題を証明する前の前座見習いみたいなアレ。
ワイエルシュトラスの多項式近似定理が積極的に役に立つ好例だが,解かれずにスルーされるのが普通。
2. Outro.
『微積演習 (4)』へ続きます。